خط غلو و خط اعتدال در میان شیعه از نگاه حضرت استاد آیت الله مددی

در میان شیعه خط فکری غلو از سال 126 هجری توسط جابر بن یزید جعفی شروع شد، که غیر از غلو اعتقادی در افرادی مانند ابو الخطاب بوده است و میتوان آن را به غلو سیاسی نامگذاری کرد، البته در صورت قبول عبد الله بن سبأ باید بگوییم این خط غلو سیاسی از زمان امیر المؤمنین علیه السلام شروع شد اما میراث علمی نداشت.

وی اول بار در زمان حکومت بنی امیه در مسجد به صورت علنی اعلان کرد: (حدثنی وصی الأوصیاء) و مرادش امام باقر علیه السلام بود، و به همین دلیل اطرافیان جابر وی را به دیوانگی متهم کردند و معروف شد که: (جنّ جابر جنّ جابر= جابر دیوانه شده است، جابر دیوانه شده است).

حَمْدَوَيْهِ ، قَالَ حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يَزِيدَ ، عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ ، عَنْ عَبْدِ اَلْحَمِيدِ بْنِ أَبِي اَلْعُلاَ ، قَالَ: دَخَلْتُ اَلْمَسْجِدَ حِينَ قُتِلَ اَلْوَلِيدُ ، فَإِذَا اَلنَّاسُ مُجْتَمِعُونَ، قَالَ فَأَتَيْتُهُمْ فَإِذَا جَابِرٌ اَلْجُعْفِيُّ عَلَيْهِ عِمَامَةُ خَزٍّ حَمْرَاءُ وَ إِذَا هُوَ يَقُولُ: حَدَّثَنِي وَصِيُّ اَلْأَوْصِيَاءِ وَ وَارِثُ عِلْمِ اَلْأَنْبِيَاءِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ (عَلَيْهِمَا السَّلاَمُ) ، قَالَ، فَقَالَ اَلنَّاسُ جُنَّ جَابِرٌ جُنَّ جَابِرٌ

جابر بن یزید در سال 128 یا 130 از دنیا رفته است.

این خط غلو ط تقریباً تا سال سیصد هجری ادامه پیدا کرد اما از زمان شیخ کلینی به بعد میراث علمی قابل توجهی از این خط غلو در دست نیست و تنها خط اعتدال ماندگار شد که میتواند به دو دلیل باشد:

1-قبول روایات قابل قبول خط غلو، توسط خط اعتدال و کنار گذاشتن روایات بدون فایده و غیر قابل قبول و به تعبیر دیگر پاکسازی میراث علمی خط غلو و ادغام آن با میراث خط اعتدال.

2- وارد شدن کسانی که تمایل به خط غلو داشتند به حکومت های مختلف شیعه مانند اسماعیلی ها و زیدی ها و فاصله گرفتن ایشان از فضای علمی شیعه.

از بزرگان خط غلو میتوان به سهل بن زیاد اشاره کرد که مرحوم احمد اشعری وی را به دلیل نقل روایات غالیانه (غلو سیاسی) از قم بیرون کرد و در درباره وی میگوید: (کذاب و من اهل الغلو)

نکته: خط غلو از نظر نقل روایات، تقیدات و حساسیت های خط اعتدال را رعایت نمیکرد و به همین دلیل در نقل روایات به قوت و ضعف روایان و یا دقت در متن حدیث توجهی نمیکرد و به همین دلیل غالباً به کذب متهم میشدند و بعضاً طرد میشدند، در حالی که این عدم دقت به دلیل ضعف علمی ایشان بوده ودلیلی بر ضعف عقیدتی ایشان نمیباشد، به عبارت دیگر روایان خط غلو محدثان متبحری نبوده اند و به همین دلیل از تمام شرایط لازم در نقل حدیث، اطلاعی نداشته اند و نقل حدیث را به صورت حرفه ای انجام نمیدادند.

 

والله العالم

برداشت و تقریر: سید محمد علوی