تفاوت نجاشی و شیخ طوسی در فهرست نویسی از نگاه حضرت استاد آیت الله مددی

مرحوم نجاشی کتاب شناس متبحری بوده که فقط به نقل اسامی کتبی که به دستشان رسیده اکتفا نمیکردند و در واقع در مورد نقل اسامی کتب و به صورت کلی در بحث کتابشناسی اجتهاد میکردند و به همین دلیل با توجه به قرائن و شواهد موجود و مورد اعتمادشان، کتب مختلف را نقل میکنند و مطالبی را که مورد قبولشان نبوده را به گونه ای نقل میکنند که مشعر به ضعف باشد.

به طور مثال ایشان در مورد کتاب (یوم و لیلة) که شبیه به رسائل عملیه امروزی بوده و ابن الولید در کتاب خود آن را متعلق به سلیمان دیلمی میداند، تصریح نمیکند بلکه عبارت خود را به گونه ای مینگارد تا ضعف این انتساب را اشکار سازد و مینویسد: (یرویه عنه ابنه محمد بن سلیمان) به این معنی که یا کتاب متعلق به سلیمان دیلمی نیست ودر واقع متعلق به پسرش است و اصلاً پسرش اشتباهاً کتاب را منتسب به پدر میداند، چرا که نوشتن کتابی مانند رساله عملیه آن هم در زمان حظور امام صادق علیه السلام از شخصی مانند سلیمان دیلمی که از بزرگان شیعه میباشد بسیار بعید و دور از ذهن است.

 در حالی که شیخ طوسی به نقل از همان کتاب ابن الولید ، به صورت قطعی کتاب یوم و لیله را به متعلق به سلیمان دیلمی میداند، فقط به این دلیل که ابن الولید در کتاب خود این انتساب را نقل فرموده است.

به عبارت دیگر نجاشی با این که بسیار از ابن الولید متأثر است اما باز هم در بعضی موارد به این دلیل که کتابشناسی متبحر است به اجتهاد خود عمل میکند، اما شیخ طوسی در تمام موارد تنها به نقل ابن الولید اعتماد کامل میکند و قوه ی اجتهادی در این زمینه ندارند.

برداشت و تقریر: سید محمد علوی